Nimri Kullukları Sanat Projesi

Bir Anadolu köyünde sanat için taş üstüne taş koymak

Nimri Kullukları Sanat Projesi, Elazığ’ın Keban ilçesi, Nimri Köyü dağlarında yüzyıllar boyu varolan, günümüzde izleri silinmeye başlamış ve yörede kulluk diye adlandırılan taş anıtlardan hareketle bir Anadolu köyünde sanat çalışması yapmayı hedefleyen bir kültür etkinliğidir. 

Karagöz Sanat Evi’nin sorumluluğunda yürütülen bu proje; sanatçıları, kültür kurumları temsilcilerini ve sanatseverleri biraraya getirmektedir. Kâr amacı güdülmeyen, gönüllülük temeline dayanan kolektif bir işleyişe sahiptir. Bu çalışmalar; üniversiteler, sanatçılar, kültür kurumları, gönüllüler,  Nimri köyü muhtarlığı ve Dayanışma Derneği ile işbirliği içinde yapılmaktadır.

2016, Kullukların yeniden doğuşu,  “İşmar”

Sibirya’nın Türk ve Mogol halklarının kültürlerinde var olan Kulluklar, Anadolu’nun birçok bölgesinde ve dünyanın farklı coğrafyalarında bulunmaktadır. Görünüm olarak silindir ya da konik biçimdedirler. Şamanik inanç geleneğinin bir parçası olan bu yapıtlar, insanların kutsal saydıkları dağların tepesinde gerçekleştirdikleri toplu ritüellerin öğeleri arasında yer almaktadır. Kullukların üzerine ziyarete gelen kişiler yerin sahibine – iyesine armağan olarak çevreden aldığı bir taşı bırakır ve dilekte bulunurlar. Birakılan taşlar ile yapıt zamanla konik minyatür bir dağa benzer. Üzerlerine eklenmiş ardıç ya da yalın ağacı dallarına bez şeritler bağlanır.

Kulluklar aynı zamanda doğada tehlikeli sayılan geçitlerde, tarım alanı ya da akarsu kenarlarında da bulunmaktadır.  Yakın zamana kadar Nimri coğrafyasını da süsleyen bu kulluklar dağlarda silindir biçiminde, ziyaret yerlerinde ise konik yapıdadırlar ve yassı taşların üst üste konulmasıyla yapılır. Yaklaşık iki metre boyundadırlar. Tepelerinde bazen at ya da sığır kafası iskeleti konur ve üzerinde ki ardıç ağacı dallarına bez şeritler bağlanır.

Yüzyıllar boyu Nimri’de varlığını sürdüren Kulluklar, köylülerin 1970’li yıllarda büyük kentlere göçü sonucu yavaş yavaş ortadan kayboldular. Elli yıl aradan sonra, bu gelenek hafızalardan henüz tamamen silinmeden, ilk kulluk, 2016 yılının eylül ayında Nimri’de yapıldı ve bu kulluğa “İşmar” adı verildi. İşaret anlamına gelen “İşmar” kopan zinciri onarmak ve gelecek kuşaklara tarihi mirası hatırlatmak için yeni bir başlangıç oldu.

2017, Eski bir köy harmanının onarılması

Nimri halkı geçmişte tarım ve hayvancılıkla geçiniyordu. Köy etrafında her ailenin bir harmanı bulunuyordu. Hasat sonu tarladan derilen ekin harmana getirilir ve burada işlem görürdü. 

Karşıbaşı mevkiinde bulunan “Kazım’ın Harmanı”, hasat dönemi dışında, köy davarının gece konakladığı Nimri’nin en büyük ağılıydı.  Kadınlar, koyun ve keçilerini sağmak için, her akşamüstü, ağılın önünde sürüyü beklerlerdi. Harman, bu işleviyle önemli bir sosyal buluşma yeriydi. Nimri’de harmanlar zaman içinde yok olsa da bu mekân yıpranmış olarak varlığını sürdürdü.  Nimri Kullukları Sanat Projesi kapsamı içinde, 2017 Ağustos ayında harmanın duvarları  tamir edildi.  Böylece köy mimarisinin bir parçası olan bu kültürel miras korunmaya alındı. Köy kültürel etkinlikleri için Nimri’ye bir alan kazandırıldı.

2018, Meral ve Cemal Erez’in kulluk tasarımları

2018 yılı Ağustos ayında, tasarımları ressam Meral ve Cemal EREZ tarafından hazırlanan iki kulluk Nimrililer tarafından köyün kutsal dağı sayılan Ağbaba’nın tepesine yapıldı. Amatör çalışmayla da olsa bu iki kulluk konulduğu alana güzel bir görünüm kazandırdı. Dağlarda yıkılmış olan yapıtlar yeniden doğayı süslemeye başladı. Ağbaba Dağının bu noktasında geçmişte konik bir taş yığını Kulluk bulunuyordu ve köy kurbanlarında bu yapıtın bulunduğu yerde toplu ritüel yapılırdı.

2019, Heykeltıraş Mehmet Aksoy’dan projeye destek, “Semah” heykeli

2019 yılında, Nimri Kulluklarına Türkiye’nin tanınmış heykeltıraşlarından Mehmet AKSOY’un desteği geldi. Mehmet AKSOY’un kulluklardan esinlenerek hazırladığı “Semah“heykeli tasarımının uygulaması; Antalya’daki Erkılıç Mermer Fabrikasında, Akdeniz Üniversitesi Öğretim üyesi Heykeltıraş Ferit YAZICI yönetiminde, heykel bölümü öğrencileri tarafından gerçekleştirildi. Bu çalışmaya; Mukaddes DÖNMEZ , Oğuz Can GENÇ, Tamay UYSAL, Kemal KAHVECİ, Şirvan GÜNGÖRMEZ, Kübra TÜRKMENOĞLU ve Seda TOM katıldı.

2019 yılı proje programı kapsamında, köy girişinde 260 m2 bir alan « Semah » heykeli için hazırlandı. “Semah“, projeye katılan öğrenciler ile birlikte, Mehmet AKSOY tarafından, Nimri Köyü girişine inşa edilen bu alana 29 Ağustos 2019 tarihinde kondu. Böylece, ünlü heykeltıraş Mehmet Aksoy’un ilk kez bir heykeli, Anadolu’nun yüzyıllardır kulluk geleneği olan Nimri köyünde yaşamaya başladı.

2019, Trakya Üniversitesi’nin Nimri’de “Trakya” kulluk çalışması

Nimri Kullukları Sanat Projesi kapsamında, Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Eğitim Bölümü öğrencileri; Asena Sarcan, Ümmühan Tutak ve Tayfun Yılmaz , öğretim üyeleri Aylin Beyoğlu Gürbüz ve Şükrü Gürkan Uzunköprü’nün yönetiminde, 25 -30 Ağustos tarihleri arası, Nimri’de “Trakya” isimli bir kulluk anıt çalışması gerçekleştirdiler. Nimri’nin dağlık bölgesinin başladığı Karşıbaşı mevkiinde yer alan « Tuztaşı » üzerine dikilen “Trakya” kulluk açılışı 28 Ağustos 2019 tarihinde yapıldı.

2020, Kullukların kökeni üzerine araştırma

2020 yılında corona nedeniyle çalışmaya ara verilse de, bu süre içinde yapılan farklı araştırmalar ile kullukların ardındaki bilinmeyen gizem ortaya çıkarıldı. Kullukların çıkış yeri olup hâlâ geleneğin devam ettiği Sibirya uzmanı akademisyenler ile ilişkiye geçildi. Nimri Köyü yaşlıları ile sözlü tarih çalışması gerçekleştirildi. Yok olmaya yüz tutmuş bu gelenek  ve ardındaki rituelin bilgilerine ulaşıldı. Araştırmalar sonunda Sibirya’nın Türk ve Moğol halklarında devam eden bu geleneğin, yüzyıllardan beri Elazığ’ın Nimri Köyünde de sürdüğü ve ortadan kalkmak üzere olduğu saptandı.

2021, Kültürel mirasın korunması, Nimri’de üç ziyaret kulluğunun onarımı

2021 yılında, bilgi ve tecrübesinden yararlandığımız Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Öğretim Üyesi, arkeolog Dr. Sebahattin Küçük danışman olarak aramıza katıldı.

2021 yılı  projesi, Nimri  etrafında bulunan, köylülerin kutsal saydıkları üç ziyaret yeri üzerine yoğunlaştı. Ağbaba, Dalardıç ve Abbasdede ziyaret yerlerinde kaybolmak üzere olan üç kulluk 18 – 19 Eylül 2021 tarihlerinde, Nimri, Denizli köylüleri ve çevreden  gelen gönüllülerin katılımıyla özüne uygun olarak onarıldı.

İki yıl boyunca süren bu araştırma ile somut tarihi miras olarak kulluklar ve somut olmayan tarihi miras olarak, yapıtların ardındaki kültür kayıt altına alındı ve gün yüzüne çıkarıldı.

Ağbaba

Dalardıç

Abbasdede

2021 ve 2022 yılları içerisinde Ağbaba’da eskiden varolup günümüzde yıkılmış olan geleneksel iki kulluk Nimri’den Bülent Güngör, Hasan Ozan’ın girişimi ve köylülerin yardımıyla onarılarılıp eski durumuna getirildi.

2022, Güzel Sanatlar Fakülteleri Heykel Bölümlerinde kulluk yarışması

2022 yılı Kulluk çalışması,  Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanlığı, T.Ü. Güz. San. Fak. Heykel Bölüm Başkanlığı, Ayvalık Karagöz Sanatevi ve Nimri Köyü Muhtarlığı iş birliğinde düzenlendi ‘Nimri Kullukları Çağdaş Plastik Yorumlar Proje Yarışması 2022’ olarak adlandırılan etkinliğim yarışma jürisinde Prof. Neslihan Pala (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü Öğretim Üyesi) başkanlık yaparken, Prof. Rahmi Atalay (Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Dekan Vekili, Heykel Bölüm Başkanı), Prof. Arzu Atıl (Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölüm Başkanı), Prof. Refa Emrali (Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü Öğretim Üyesi), ve Doç. Ercan Yılmaz (Trakya Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölüm Başkanı) jüri üyesi olarak yer aldı.

Türkiye’deki üniversitelerde ‘Heykel’ alanında Lisans, Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlik aşamalarında öğrenim görmekte olan tüm öğrencilere açık olan yarışmaya 5 farklı üniversiteden 14 başvuru yapıldı. Yarışma jürisinin oy birliği ile aldığı karar doğrultusunda başvuru yapan projeler arasından 3 adet başarı ödülü ve 3 adet mansiyon ödülü seçildi.

Yarışmada Başarı Ödülü alan proje sahipleri: Niyazi Kerem Bengi (Anadolu Üniversitesi), Seher Özcan (Trakya Üniversitesi) ve Arş. Gör. Tolga Yurtözveri (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) yapıtlarını 05-17 Temmuz 2022 tarihleri arasında, Nimri Köyü girişindeki Kazım Hasan Bademliğinde gerçekleştirdiler.

“İnsan Mabet”, Arş. Gör. Tolga Yurtözveri

“Direniş”, Seher Özcan

“Yuva”, Niyazi Kerim Bengi

İstanbul Teknik Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi “Kazım Hasan Bademliği Açık Alan ve Atölye Mekanı Tasarım Yarışması”. 2023

İstanbul Teknik Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi Mimarlık Fakülteleri, 2023 Nimri Kullukları Sanat Projesi kapsamında, Nimri köyü girişindeki Kazım Hasan Bademliği için sanatçıları ağırlayacak bir mekan yaratmak amacıyla mimari proje yarışması düzenledi.

Proje,  Nimri Köyü’nde kullukları kapsayan çalışmalara ev sahipliği yapacak, sanatçıların çalışma mekanı olabilecek, farklı kültürel konularda etkinlikler düzenlenecek bir alan inşa etmeyi öngörüyor.

Yüksel Demir ( Prof. Dr. ) başkanlığında yürütülen jüri çalışmalarına ; Hüsamettin Koçan (Prof. Dr.), Oğuz Haşlakoğlu (Doç. Dr. ), Ahmet Gün (Dr. Öğr. Üyesi), Hasan Polat (Dr. Öğr. Üyesi ), Kenan Öztürk (Dr. Tarih, Sanat Yönetmeni), Özgül Öztürk (Döngüsel Tasarım), atölye yürütücülerini temislen Ahmet Türel (Ar. Gör., İTÜ), Sühan Artuğ, (Ar. Gör., İTÜ), Fatih Uzun, (Ar. Gör., İTÜ,) raportörler; Ekin Ünlü, (Arş. Gör., İTÜ ), Ümit Arar (İTÜ, YL. Öğ.) katıldı.

Yarışmaya toplam 16 ekibin projeleri teslim edildi. Yarışma Jürisi katılan projelerden ikisini eşdeğer birincilik ve bir projeyi Jüri özel ödülüne layık gördü.

Jüri eşdeğer ödül alan ; Hüseyin Gül (İTÜ), Şebnem Külcü (İTÜ), Hülya Özağaçhanlı (FÜ) ve Mustafa Aktaş‘ın (FÜ) projesinin Kazım Hasan Bademliğinde uygulanmasını kararlaştırıldı.

Nimri kulluklarına bir taş koyarak projeye katılmak mümkün

2016 yılında başlayan bir Kulluk projesi ile Nimri Köyü bugün; yedi kulluğu, beş heykeli, onarılmış geleneksel bir harmanı ve misafir sanatçıların çalışıp üretebilecekleri bademliği ile görünür bir sanat köyüne dönüşmüştür.

Dünyanın çeşitli yerlerinde, Nimri’deki kulluklara benzer geleneklerden yola çıkılarak taş sanatı etrafında farklı kültürel çalışmalar ve festivaller düzenleniyor. Nimri Kullukları Sanat Projesi, Nimri dağlarında var olan kulluklardan hareketle, sanatçılardan aldığı estetik güç, kültüre destek veren kişi ve kurumların katkısıyla zaman içinde Türkiye ve dünyada tanınan bir etkinlik olmayı amaçlıyor.

Anadolu’da kültür için taş üstüne taş koyan insanları buluşturan bu proje ile Nimri yakın gelecekte Türkiye’nin sanat ile anılan bir köyü konumuna gelecektir.

Projeye siz de bir taş koymak isterseniz,  iletişim adresimiz:  karagozsanatevi@gmail.com

Kenan Öztürk

Karagöz Sanatevi

Trakya Kulluk, 2019