2021 yılı Nimri Kullukları Sanat Projesi, yok olmaya yüz tutmuş üç ziyaret kulluğunun restore edilip, kültürel miras olarak yeniden Nimri’ye kazandırılmasını amaçladı.
Ağbaba, Dalardıç ve Abbasdede’de yüzyıllar boyu Nimri kültürünün bir parçası olarak varlığını sürdüren yapıtları ve bu geleneğin ardındaki ritüeli gün ışığına çıkarıldı.
AĞBABA; her yıl toplu ziyaret yapılan bölgenin en yüksek dağıdır. Zirvesindeki kayalık, dallarına bez şeritler bağlanan meşe ağaçları ve yakın zamana kadar üzerine taş bırakılan konik biçimdeki ziyaret kulluğu, Ağbaba’nın kutsallığını simgeleyen öğelerdir.
DALARDIÇ; ulu bir ardıç ağacı ve onun altındaki konik biçimde kulluğu ile günümüze kadar kutsanan bir ziyaret yeridir. Nimri ile Bayındır arasında bulunan köylülerin farklı amaçlar için kullandıkları Gülhane isimli yerin 200 metre batısındadır.
ABBASDEDE; Fırat nehri kenarındaki Dummu denilen köy merasına giden yeni yolun sağında bulunmaktadır. Bir iki kuşak öncesine kadar Nimrililer tarafından rituel yapılan ziyaret yeridir. Konik biçiminde bir ziyaret kulluğu kalıntısı günümüze kadar varlığını sürdürmüştür.
Nimri Köyü bu üç ziyaretin ortasında yer almaktadır.
Nimri Kullukları Sanat Projesi kapsamında son iki yıldır kulluklar üzerine yaptığımız araştırma sonuçları bizi asırlardır kültürümüzde var olmuş ve günümüzde kaybolmak üzere olan üç ziyaret kulluğunun onarılmasına yöneltmiştir.
Araştırmamız kullukların, Sibirya’daki Türk ve Moğol halklarının kültürlerindeki yeri üzerine yoğunlaşmıştır. Aynı zamanda, Nimri’li eski ve orta kuşaktan çok sayıda kişi ile Ağbaba, Dalardıç ve Abbasdede üzerine bir bellek çalışması yapılmıştır. Araştırmada, Sibirya’daki rituellerinin bir öğesi olan kullukların ardındaki bilgilere ulaşılmış ve Nimri’deki gelenek ile örtüştüğü görülmüştür.
2021 Nimri Kullukları Sanat Projesi çalışmalarına, bilgi ve tecrübesinden yararlandığımız Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Öğretim Üyesi, arkeolog Dr.Sebahattin Küçük gönüllü danışman olarak aramıza katılmıştır.
Ağbaba, Dalardıç ve Abbasdede’de Temmuz 2021’de Sebahattin Küçük ve köylülerle yaptığımız keşif çalışmasında aşağıdaki tespitlere varılmıştır:
Ağbaba
Elimizde 1983 yılında çekilmiş, köylünün zirveye çıktığında Ağbaba’ya saygı ve sevap amaçlı üzerine taş bıraktığı ziyaret kulluğunun fotoğrafı vardır. Keşif sırasında, 1980 sonlarında yapılan çevre düzenlemesi yapılırken yok olduğunu düşündüğümüz ziyaret kulluğunun kalıntısı bulunmuştur. Bu yapıtın tabanının bir daire biçiminde taşlar ile örülü biçimde yerinde durduğu tespit edilmiştir. Üzerindeki yüksekliği oluşturan taşlar yapıtın çevresine dağılmış ve kalıntının tam ortasında bir meşe ağacı yetişmiştir. Ağbaba’nın bu genç meşe ağacının gövdesine zarar vermemek için, yeni kulluk eski yapıttın birkaç metre ilerisine yapılmıştır.
Ağbaba ziyaret kulluğunun onarım çalışmalarına ilişkin fotoğrafları görmek istiyorsanız TIKLAYIN.
Dalardıç
İki, üç yüzyıllık harika bir ardıç ağacı ve altında ziyaret kulluğunun kalıntısı bulunmuştur. Yapıtın temelinde taşların daire biçiminde örüldüğü ve yerinde durduğu saptanmıştır. Kulluğun üzerinde yüksekliği oluşturan taşlar zaman içinde etrafa dağılmıştır. Keşifte, Dalardıç’ın konumu ve ziyaret yapıtı kulluğun kalıntısı tespit edilmiştir. Eski kuşak Nimrililerden alınan alınan bilgilere dayanılarak yapılan keşif sırasında, Dalardıç’ın coğrafi konumu ortaya çıkarılmıştır. Nimri ile Bayındır arasındaki yolda bulunan Gülhane denilen yer ile Dalardıç’ın, orta ve genç kuşak köylüler tarafından karıştırıldığı farkedilmiştir. Dalardıç’ta yapılacak restorasyon ile hem yapıtın yok olmasının hem de hafıza kaybının önüne geçilmiştir.
Dalardıç Kulluğu’nun restorasyon çalışmalarına ilişkin fotoğrafları görmek istiyorsanız TIKLAYIN.
Abbasdede
Nimri’den Fırat kıyısındaki Dummu’ya gidiş geliş yolu üzerinde bulunan Abbasdede ziyaret kulluğunun yerinde durduğu tespit edilmiştir. Yapıtın hemen bitişiğinde bir alıç ağacı yetişmiştir.
Ziyaret kulluğunun taşlarının bir bölümü avcılar tarafından avlak yapmak için kullanılmış olmakla beraber, yapıtın kalıntısı belirgin olarak yerinde durmaktaydı. Eskiden yapıtın tepesinde çatal biçiminde kuru bir ardıç dalı bulunuyordu. Bu dalın üzerine yerin ruhuna armağan olarak ve dilek amacıyla bez şeritler bağlanıyordu. Bu kulluğun yanından geçen insanlar çevreden buldukları bir taşı yerin sahibine saygı göstermek amacıyla yapıtın üzerine koyuyorlardı.
Abbasdede Kulluğu’nun restorasyon çalışmalarına ilişkin fotoğrafları görmek istiyorsanız TIKLAYIN.
Ziyaret yerlerindeki kullukların onarımı, 18 ve 19 Eylül 2021 tarihlerinde Nimrililer, çevre köylüler ve gönüllülerin katılımıyla gerçekleşmiştir.
Üç ziyaret yerinde yapılan restorasyon çalışmaları, Nimrililer ile yapılan sözlü tarih çalışması ve eski fotoğraflardan elde edilen bilgilere bağlı olarak tanımlanmıştır. Bu veriler hareket noktası kabul edilecek ve kulluklar mevcut taşları kullanılarak yeniden şekillenmiştir. 2021 projesi kapsamında yürütülen ön çalışmalar ile ziyaret kulluklarının mevcut durumlarının belgelenmesi tamamlanmıştır. Yapıtların restorasyonu sonrasında da aynı şekilde belgeleme çalışması yapılarak uygulama süreci kayıt altına alımıştır.
Nimri Kullukları Sanat Projesinin; tarihsel, kültürel mirasımıza sahip çıkmayı amaçlayan 2021 çalışmasına, Nimri’den, komşu Denizli, Birvan köylerinden, Keban ve Elazığdan gelen sanatseverler katılmış, Kullukların yeniden hayat bulması için birlikte taş üstüne taş koymuşlardır. Emeği geçen uzaktan yakından desteğini esirgemeyen, özüne ve geçmişine sahip çıkan tüm dostlara teşekkür ediyorum.
Dr. Kenan Öztürk
2021 projesi ve kulluklar üzerine ek bilgilendirme :
2021 yılı Nimri Kullukları Sanat Projesi